«С подавляющим большинством этих монументов нам надо прощаться». Что делать с памятниками Ленину?
С центральной площади Сморгони убрали памятник Ленину. Как заявили в местном райисполкоме, он «не представляет никакой архитектурной или иной ценности». А как поступить с другими памятниками вождю? Какие из них стоит снести, а какие необходимо сохранить? Своим мнением с TUT.BY поделился Антон Астапович, председатель Белорусского добровольного общества охраны памятников истории и культуры.
Но прежде чем предоставить слово Астаповичу, немного статистики.
В конце 1980-х в Беларуси вышел справочник по памятникам республики: «Збор помнікаў гісторыі і культуры» (в восьми томах). Как подсчитали авторы сайта leninstatues.ru, на его страницах содержалась информация об около 600 монументах Ленину. Большинство из них сохранилось, но памятники, располагавшиеся на территории предприятий, за годы независимости активно демонтировались. В настоящее время в базе сайта есть информация о 412 памятниках Ильичу (по 67 в Брестской и Витебской, по 86 — в Гомельской и Минской, 57 — в Гродненской и 49 — в Могилевской областях).
— Існуе вельмі сур’ёзная праблема: што рабіць з гэтымі помнікамі? Калі праводзіць поўную дэкамунізацыю, па вялікаму рахунку трэба дэмантаваць усе помнікі савецкай эпохі. Але ўсё не так проста, — отмечает Астапович. — Больш за дзесяць гадоў назад Любанскі райвыканкам прапанаваў дэмантаваць помнік Леніну. Але ад мясцовых жыхароў у вышэйстаячыя інстанцыі пайшлі лісты з пратэстамі. Гэтую ініцыятыву не сталі рэалізоўваць. Усё ж такі гэта стан грамадства, калі дэмантаж помнікаў можа прывесці да напружанасці і нават канфлікту.
Но председатель Общества охраны памятников истории и культуры уверен:
— Шматлікія помнікі Леніну (у тым ліку ў Смаргоні) не маюць ніякай мастацкай вартасці.
Как тогда выделить те монументы, которые имеют эту ценность? Антон Астапович и обращает внимание на очень четкий критерий.
— Калі падысці да гэтага пытання фармальна, адпаведную мастацкую вартасць маюць помнікі, за якімі замацаваны статус гісторыка-культурнай каштоўнасці.
Таких памятников всего девять (из 412): они находятся в Минске, Бресте, Витебске, Гомеле, Могилеве, Барановичах, Пинске, Бобруйске и Солигорске.
— Не магу ўявіць сабе ансамбль плошчы Незалежнасці ў Мінску без манумента, які быў выкананы Манізерам. Разам з Домам ураду ён стварае вельмі гарманічны ансамбль. Ёсць іншыя помнікі, якія выканалі такія скульптары, як Глебаў, Азгур. Гэтыя помнікі трэба пакінуць, бо яны адлюстроўваюць савецкі перыяд. Цалкам знішчаць памяць пра яго (якім бы ён ні быў) не варта.
Впрочем, по мнению Астаповича, сносить остальные памятники не обязательно.
— Калі ва Украіне адбыўся масавы «ленінапад» (демонтаж памятников Ленину. — Прим. TUT.BY), дык у нас назіраецца паступны «леніназрух». У шматлікіх раённых цэнтрах іх перасоўваюць з цэнтральных плошчаў на менш заўважныя месцы. Напрыклад, у Чэрвені, Нясвіжы. Ёсць прыклады, калі іх дэмантуюць, як у Глыбокім (на гэтым месцы ў 2012-м зрабілі алею славутых землякоў). Грамадства трэба паступова рыхтаваць да таго, што з падаўляючай большасцю гэтых помнікаў (як і агулам з помнікамі савецкай масавай прапаганды) нам трэба развітвацца.
Председатель Общества охраны памятников истории и культуры является сторонником реинтерпретации памятников.
— Можна ўтварыць парк савецкай манументальнай прапаганды. Тады помнікі будуць выступаць у якасці экспанатаў. Можна стварыць адпаведныя інфармацыйныя шыльды і вешаць іх на помніках. Напрыклад, так я прапанаваў зрабіць з помнікам Калініну ў Мінску, які нядаўна быў рэканструяваны. Я ўваходзіў у аўтарскі калектыў, які рыхтаваў праект рэстаўрацыі. Рыхтаваў архіўна-бібліяграфічную даведку па гэтаму помніку і даваў некаторыя рэкамендацыі па яго рэінтэрпрэтацыі.
Антон Астапович предложил три варианта.
— Першы варыянт — павесіць шыльду і пазначыць на ёй, што Міхаіл Калінін меў дачыненне да масавых палітычных рэпрэсій у СССР. Другі варыянт — увогуле не пазначаць, чый гэта помнік. Паступова людзі забыліся б, каму стаіць помнік. Трэці варыянт — напісаць на пастаменце KFC, таму што іх рэкламны брэнд падобны ці то на Льва Троцкага, ці то на Міхаіла Калініна. Усе тры варыянты адхілілі, пакінулі ўсё як ёсць.
Будущее памятников Ленину кажется эксперту однозначным.
— Іх будуць дэмантаваць. Шмат якія з іх у дрэнным стане. За рэдкім выключэннем, ніхто не будзе ўкладаць у іх грошы.
